Kruševac

..
-

Krusevac - grad bogate tradicije i visevekovne istorije,nekada srednjovekovna srpska prestonica,nalazi se u sredisnjem delu Srbije,na raskrsnici komunikacija koje su od pamtiveka presecale Balkan i spajale njegove periferne delove.Krusevac 1933.
Kruševac je, kao svoju prestonicu, podigao knez Lazar (rođen oko 1329. u Prilepcu kod Novog Brda). Zvanično, kao godina osnivanja Kruševca se uzima 1371., a verovatno je grad završen za oko dve godine - do 1373. Kruševac su zidali novobrdski majstori koje je knez Lazar doveo sa sobom. Grad je, praktično, nastao odjednom, kao poslednje utočište srednjevekovne srpske države pod naletima azijatskih hordi, kada je knez Lazar, prešavši iz Novog Brda, preselio svoju prestonicu.Tek iz 1376/7. godine imamo prvi trag o gradu, u bolonjskom prepisu ravaničke povelje.Grad je postao privredno i kulturno središte, i nada Srbije. Mesto iz koga se rukovodilo, i koje je davalo inicijative za organizaciju zemlje. U njemu su bili okupljeni najučeniji u najumniji ljudi zemlje. Vlastela, ugledajući se na Lazara, podiže nove gradove i manastire. Nastaju crkve Lazarica, Ravanica, Kalenić, Ljubostinja, Naupare, Manasija, Veluća, i gradovi Kruševac, Stalać, Koznik,...
Jedno predanje kaže da je Kruševac dobio ime po kamenu krušcu, oblom rečnom kamenu kojim je većim delom grad i sazidan.Najstarija poznata imena Kruševljana potiču sa nadgrobne ploče, sa kraja XIII i početka XIV veka. Na njoj se pominju Vukota i njegov sin Medoš.Posle Kosovskog boja Kruševac je prestonica vazalne Srbije kojm upravlja Milica, a kasnije njen i Lazarev sin, despot Stefan.Turci napadaju Kruševac 1413. i dosta oštećuju grad, ali ga ne osvajaju. U tome uspevaju tek 1427., posle smrti despota Stefana. 1444. Kruševac je u rukama Đurđa Brankovića, a Turci ga konačno porobljavaju 1454. Tada Kruševac ima tursko ime: Aladža Hisar (Šareni grad).
Mnoge godine pod turskom vlašću su dovele do toga da grad izgubi na značaju. Iz XVII veka imamo zapise Evlije Čelebije i putopisca Brauna (1669.).Na kratko, u vreme austrijsko - turskog rata 1689., grad je bio oslobođen od Turaka. To se desilo još dva puta u XVIII veku: 1737-1739. godine, i za vreme Kočine krajine, 1789. Grad je vraćen Turcima 1791., Svištovskim mirom.U Prvom srpskom ustanku grad je oslobođen 1806., i bio slobodan do 1809. 1810. ustanici ga opet zauzimaju, ali sa krajem ustanka 1813. opet pada pod Turke.Konačno oslobođenje od Turaka Kruševac je dočekao tek 1833. godine, posle mnogo truda i zalaganja lokalnog stanovništva vođenog od strane kneza Miloša.Po oslobođenju počinje nagli razvoj i napredak, za koji grad može da zahvali povoljnom geografskom položaju. Raste broj stanovnika, jača privreda.
Značajne su godine: 1839. osnovana radionica sapuna, kasnije "Merima" 1857. prva čitaonica 1865. otvorena Gimnazija 1867. prva apoteka u Kruševcu, ali i u Srbiji 1889. počela izgradnja vojne fabrike "Obilićevo" i proslavljeno 500 godina od Kosovske bitke (postavljen kamen temeljac za izgradnju Spomenika)Balkanski ratovi su na front poslali veliki broj dobrovoljaca iz grada. U Prvom svetskom ratu grad je 1915. primio ogroman broj izbeglica i mnoge državne organe i ministarstva u povlačenju pred Austrijancima.Okupacija pod Austro-Ugarskom, tokom Prvog svetskog rata, je bila stravična. Veliki broj ljudi je poginuo, grad je porušen i veoma osiromašen.Oslobođenje je došlo 1918. posle sedmodnevnih borbi.Kao u celoj zemlji u to vreme, tako se živelo i u Kruševcu. Dinastički prevrati, klasni sukobi, radnička društva, nove fabrike...Ni Drugi svetski rat nije bio bolji za Kruševac. Velika razaranja, pljačke i mnogo žrtava.Grad je iz ruku Nemaca oslobođen 14.oktobra 1944.Posle Drugog rata ponovo dolazi period burnog ekonomskog i kulturnog razvoja grada. Grade se škole, fabrike, infrastrukturni objekti, stanovi...
Razvijaju se hemijska, metalna drvna, građevinska, tekstilna i prehrambena industrija. Napreduje školstvo, kultura i zdravstvo. Krupnim koracima grad prati razvoj zemlje.Ono što je u zadnjoj četvrtini veka zadesilo Jugoslaviju odrazilo se i u Kruševcu. Privredna i socijalna kriza je počela ozbiljno da nagriza i umanjuje standard ljudi. Ratovi s kraja veka uneli su nesigurnost i odneli žrtve i iz ovog grada.U bombardovanjima 1999. godine porušena je gradska toplana i delovi fabrike "14.oktobar". Kruševac je, sa svojom okolinom, na Kosovo poslao preko 7 000 svojih građana. Po završetku ratnih dejstava Rasinski okrug je primio oko 30 000 izbeglih sa Kosova.
Danas na teritoriji kruševačke opštine postoji, računajući i grad, tačno 101 naselje, i živi oko 150 hiljada stanovnika. U samom gradu živi oko 65 hiljada stanovnika.Kruševac je administrativno sedište Rasinskog okruga.Opština Kruševac zahvata površinu od 854 km2. Grad je smešten na geografskim koordinatama 43.58° severno i 21.32° istočno.